Παναγιώτης Β. Φάκλαρης
Ηλίας Καραμαντζιάνης. Ένας άγνωστος Βερβενιώτης αγωνιστής του 1821.
Η προσφορά της Βέρβενας στον Αγώνα του 1821 δεν έχει παραμεληθεί ιστορικά. Στα Βέρβενα συστήθηκε και λειτούργησε ήδη από τις 25 Μαρτίου 1821 το πρώτο οργανωμένο στρατόπεδο της επαναστατημένης Ελλάδας. Στα Βέρβενα στις 18 Μαΐου 1821, σε μια κρίσιμη μάχη για την εξέλιξη της Επανάστασης, κατατροπώθηκε ο τουρκικός στρατός και το ίδιο χωριό, από όλες τις επαναστατημένες περιοχές της Ελλάδος, επιλέχθηκε για να πραγματοποιηθεί η επίσημη υποδοχή του Δημήτριου Υψηλάντη. Αυτά τα ιστορικά γεγονότα δεν λείπουν από κανένα βιβλίο ιστορίας της Επανάστασης. Σε εκείνες τις ιστορικές στιγμές όλοι ανεξαιρέτως οι κάτοικοι του χωριού κινητοποιήθηκαν και συμμετείχαν διαθέτοντας πέρα από τις δικές τους δυνάμεις, τα σπίτια, τα ζώα, τα τρόφιμα και ό,τι άλλο μπορούσαν από τα υπάρχοντά τους, όπως ο Γιαννάκης Κρητικός που συντηρούσε με έξοδά του σαράντα πολεμιστές.
Όσο όμως κι αν αυτά τα κομβικά για την εξέλιξη του Αγώνα γεγονότα δεσπόζουν, όπως είναι φυσικό, στην ιστορία των Βερβένων, η συμβολή του χωριού στην Επανάσταση δεν περιορίζεται σε αυτά. Γιατί δεν ήταν μόνο η γεωγραφική θέση των Βερβένων (ως κατάλληλη για την δημιουργία στρατοπέδου και την διεξαγωγή της μάχης) αυτή που καθόρισε τον ιστορικό τους ρόλο. Τη συμβολή των Βερβένων στον Αγώνα πλουτίζουν οι εκατοντάδες Βερβενιώτες αγωνιστές που πολέμησαν ηρωικά και διακρίθηκαν σε διάφορες μάχες στην Πελοπόννησο, αλλά και εκτός αυτής. Ορισμένοι έπεσαν ή τραυματίστηκαν στο πεδίο της μάχης και από αυτούς οι περισσότεροι άδικα θα μείνουν ανώνυμοι και αφανείς για την ιστορία. Όχι όμως όλοι. Ευτυχώς κάποια ονόματα από το σύνολο των Βερβενιωτών αγωνιστών έχουν διασωθεί σε ιστορικά κείμενα της εποχής αυτής. Ο ιστορικός συγκεντρώνοντας τις πηγές του επιλέγει ανάλογα με τα δικά του κριτήρια τι (ή ποιόν) θα βγάλει από το σκοτάδι των αιώνων και θα το αναδείξει σε ιστορική πληροφορία και τι θα αφήσει στην άκρη ως λεπτομέρεια. Όμως ένα σύνολο τέτοιων λεπτομερειών γράφουν συχνά την ιστορία και αξίζουν ξεχωριστά την προσοχή μας.
Ο Ηλίας Κανέλλου Καραμαντζιάνης, που γεννήθηκε στα Βέρβενα το 1795, 26 ετών όταν κηρύχτηκε η Επανάσταση, είναι ένας από τους Βερβενιώτες για τους οποίους διατηρήθηκαν πληροφορίες σχετικά με τη δράση τους στον Αγώνα. Πηγή αυτών των στοιχείων αποτελούν τα έγγραφα με αριθμό 3211 του Αρχείου Χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης, τα οποία εντόπισα και φωτογράφισα μεταξύ άλλων παρόμοιων σε έρευνά μου στην Εθνική Βιβλιοθήκη, τον Ιούνιο του 1977. Έκτοτε τα στοιχεία αυτά παρέμειναν στο αρχείο μου, αναμένοντας συνολική επεξεργασία και παρουσίαση, μέχρι που η γνωριμία μου με απόγονό του και το ενδιαφέρον της οικογένειας για την ιστορία της, με παρακίνησε να τα παρουσιάσω, ως ένα αξιόλογο δείγμα Βερβενιώτη αγωνιστή, με ανυποψίαστους για την ιστορία του, σύγχρονους απογόνους, φορείς εν αγνοία τους ενός ιστορικού επωνύμου. Το πρώτο έγγραφο συντάχθηκε και υπογράφηκε στις 21 Ιουνίου 1835 από τον Βερβενιώτη καπετάνιο Κωνσταντίνο Καράμπελα και τον Δολιανίτη καπετάνιο Ηλία Κωνσταντίνου ή Λιάπη. Το δεύτερο συντάχθηκε από τους ίδιους στις 10 Μαΐου 1865, αλλά υπογράφηκε μόνο από τον Ηλία Κωνσταντίνου. Τα έγγραφα αυτά, συντάχθηκαν όπως και χιλιάδες παρόμοια από τους οπλαρχηγούς, κατόπιν αιτήσεων των αγωνιστών, προκειμένου να διεκδικήσουν αναγνώριση, υλική και ηθική της συμμετοχής τους στον Αγώνα.
Από τα έγγραφα αυτά προκύπτει ότι, ο Λιάς Καραμαντζιάνης, ενταγμένος στο στρατιωτικό σώμα του Κωνσταντίνου Καράμπελα, πολέμησε αρχικά στο Βαλτέτσι στις 12 Μαΐου 1821 και ύστερα από λίγες μέρες, στις 18 Μαΐου, πολέμησε στα Βέρβενα και στα Δολιανά, λαμβάνοντας μέρος στις πρώτες νικηφόρες μάχες της Επανάστασης, που ενθάρρυναν τους ξεσηκωμένους Έλληνες ότι η απομάκρυνση των Τούρκων και η ανάκτηση της ελευθερίας δεν είναι ανέφικτη. Στη συνέχεια ο Καραμαντζιάνης έλαβε μέρος στην πολιορκία της Τριπολιτσάς και συμμετείχε στις μάχες που έγιναν στο Λεβίδι, στη Γράνα, στο Ομέρ Τσαούση της Τεγέας και στον Άγιο Σώστη. Την ίδια χρονιά συμμετείχε στην πολιορκία διαφόρων φρουρίων της Πελοποννήσου. Την Άνοιξη του 1822 συμμετείχε στην εκστρατεία στην ανατολική Στερεά Ελλάδα και έλαβε μέρος στις μάχες της Αγίας Μαρίνας και της Στυλίδας, υπό τον Νικηταρά και τον Ανδρούτσο. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους πολέμησε στα Δερβενάκια, εναντίον του στρατού του Δράμαλη και τον Νοέμβριο ήταν μεταξύ των Αρκάδων που μετέβησαν στο Μεσολόγγι για να ενισχύσουν την άμυνά του, κατά την πρώτη πολιορκία της πόλης, που είχε αίσια έκβαση. Τον Οκτώβριο του 1823 συμμετείχε στην πολιορκία της Πάτρας. Τον Αύγουστο του 1824, μαζί με Κυνουριείς μετέβη στην Ύδρα που απειλείτο από τους Τούρκους. Το 1825 πολέμησε στο Μανιάκι και στις μάχες στην Πολιανή και στο Δυρράχι. Τον Μάρτιο του 1826, έλαβε μέρος στην εκστρατεία στην Αθήνα υπό τον Γενναίο Κολοκοτρώνη εναντίον του Κιουταχή και στη συνέχεια στις επιχειρήσεις κατά των Αράβων του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο. Αυτές είναι οι πληροφορίες των εγγράφων για την πλούσια πολεμική δράση και προσφορά του Ηλία Καραμαντζιάνη, που αποκαλύπτουν την ενεργό παρουσία και συμμετοχή του Βερβενιώτη αγωνιστή στο προσκήνιο των σημαντικότερων πολεμικών γεγονότων της Επανάστασης.
Με τη λήξη της Επανάστασης το 1828, οι μάχες τελειώνουν και τίποτα πια, όπως είναι φυσικό, δεν αναφέρεται για την ειρηνική ζωή του Ηλία Καραμανζιάνη, που ήταν τότε 33 ετών. Κατόρθωσα όμως να εντοπίσω ότι επανέρχεται και ζει στα Βέρβενα, όπου και δημιούργησε οικογένεια, καθώς στα Μητρώα Αρρένων καταγράφεται ως πατέρας των Δημητρίου και Κανέλλου Καραμαντζιάνη, που γεννήθηκαν το 1840 και 1843 αντίστοιχα, όταν ήταν 45 και 48 ετών. Ενδεχομένως είχε προηγηθεί η απόκτηση θυγατέρων, αλλά αυτή δεν καταγραφόταν εκείνη την εποχή. Το οψιμότερο από τα δύο έγγραφα, που βεβαιώνουν την πολεμική του δράση, γράφτηκε το 1865 και δείχνει ότι τουλάχιστον μέχρι τότε, σε ηλικία 70 ετών ο Ηλίας Καραμαντζιάνης βρισκόταν εν ζωή. Τίποτα άλλο δεν είναι γνωστό για τον πολεμιστή αυτόν, που φαίνεται ότι βρήκε έναν ειρηνικό θάνατο σε μεγάλη ηλικία.
Παρατίθεται ακολούθως η μεταγραφή του χειρόγραφου του 1865
Οι υποφαινόμενοι αξιωματικοί, οι διατρίψαντες επικεφαλής των εκστρατευσάντων Ελλήνων κατά των εχθρών της πατρίδος πιστοποιούμεν όπου ανήκει, και υπό τας συνεπείας του ποινικού Νόμου επί τη ψευδή πιστοποιήσει, ότι ο Ηλίας Κανέλλου Καραμαντσιάνη ετών 70, κάτοικος του χωρίου Βερβαίνων του ομωνύμου Δήμου της επαρχίας Κυνουρίας, πνέων ενθουσιασμού υπέρ πατρίδος, εκ πρώτης αφετηρίας εδράξατο τα όπλα, υπηρέτησε την πατρίδα στρατιωτικώς υπό την οδηγίαν ημών, απ’ αρχής του Ιερού Αγώνος, μέχρι τέλους αυτού. Εμάχετο γενναίως κατ’ εχθρών, παρευρέθη ανεξαιρέτως καθ’ όλας τα μάχας, οίον Βαλτετσίου, Βερβαίνων και Δολιανών, Λεβιδίου, της Στυλίδος, Αγίας Μαρίνας, Γράνας, Αγίου Σώστη, Ομέρ Τσαούση, πολιορκίαν Τριπόλεως και λοιπών πελοποννησιακών φρουρίων απάντων, στο Άργος κατά Δράμαλη, των Δερβενακίων, Πατρών, Μισολογγίου, Μανιάκι, Πολιανής, Δυρραχίου κ.λ.π. Εις την εκστρατείαν της Ύδρας και Στερεάς Ελλάδος, των Αθηνών υπό τον υποστράτηγον κύριον Ιωάννην Θ. Κολοκοτρώνην (Γενναίον) και τελευταίον κατά Αράβων μέχρι της φυγής των, δείξας πάντοτε πατριωτικόν ζήλον, ευπείθειαν και τιμιότητα εν πάση περιστάσει. Προσέτι προηγουμένως τω εδόθη παρ’ ημών και έτερον όμοιον πιστοποιητικόν των εκδουλεύσεών του, αλλά τω απωλέσθη, υποβληθέν έκτοτε εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν κατά το έτος 1835.
Ένεκα δε της αληθείας ταύτης και κατ’ αίτησήν του, τω δίδεται και ήδη η παρούσα πιστοποίησις προς χρήσιν του.
Εν Δολιανοίς, την 10. Μαΐου 1865
Οι Αξιωματικοί
ο ανθυπολοχαγός
Ηλίας Κωσταντίνου
ότι γνησία η υπογραφή του συνδημότη μας
Ηλία Κωνσταντίνου
Εν Δολιανοίς την 10 Ιουνίου 1865
Ο Δήμαρχος Δολιανών
Κ. Χατζηγεωργίου
Σημείωση από Vervena.Net: Οι απόγονοι του Αγωνιστή Ηλία Κ. Καραμαντζιάνη έστειλαν μεταξύ άλλων και το ακόλουθο μύνημα:
“Η συγκίνηση μας ήταν μεγάλη, όπως και βαρύ το φορτίο του ονόματος που από τώρα θα κουβαλούμε. Η Ιστορία του ΄21 και οι μάχες που αναφέρθηκαν, γιά εμάς θα εχουν ιδιαίτερη σημασία και θα αναπολούνται με άλλη ματιά! Εκτιμάμε ιδιαίτερα την προσφορά και την τιμή που μας εκανε ο συμπατριώτης και Πατριώτης Βερβενιώτης κ. Παν. Φάκλαρης να δημοσιεύσει γιά τον πρόγονό μας αυτά τα ανεκτίμητα γιά εμάς ιστορικά στοιχεία με την δική του υπογραφή!
Και πάλι σας ευχαριστούμε!
Οι απόγονοι του Ηλία Κ. Καραμαντζιάνη
Α/Α Κων. Δ. Καραματζιάνης – Συν/χος Εκπ/κος “
