Τα πρώτα σχολεία της Βέρβενας – Παναγιώτης Β. Φάκλαρης

Τα πρώτα σχολεία της Βέρβενας

Η Βέρβενα, ορεινό κεφαλοχώρι από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, είναι γνωστή κυρίως για τη μεγάλη προσφορά της στον Αγώνα του 1821. Από τους κατοίκους της, κυρίως ποιμένες και αγρότες, ελάχιστοι κατόρθωναν εκείνα τα χρόνια να αποκτήσουν μόρφωση. Αξιομνημόνευτος ανάμεσα σ’ αυτούς, ο Παν. Σκόρδης, που, μυημένος στη Φιλική Εταιρεία, όταν ξέσπασε η Επανάσταση ήταν γραμματέας του Πασά Ομέρ Βρυώνη και μερίμνησε για την πρέπουσα ταφή του ατιμασμένου σώματος του Αθ. Διάκου. ( Σημείωση από Vervena.Net: Θα γίνει ειδικό αφιέρωμα στον Παν.Σκόρδη στην κατηγορία Αγωνιστές – Πρωταγωνιστές των Βερβένων)

Τον Σεπτέμβριο του 1836, οκτώ μόλις χρόνια μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους, οι Βερβενιώτες υπέβαλαν αίτημα προς την «επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Βασιλικής Γραμματείας της Επικρατείας», να λειτουργήσει σχολείο στη Βέρβενα. Το έγγραφο υπογράφει ο Δήμαρχος Γιάννος Αδραχτάς, ο οποίος μεταξύ άλλων γράφει: «Εφροντίσαμεν κατά το παρόν να εύρωμεν αλληλοδιδάσκαλον του Δήμου μας τον κ. Δημήτριον Ιωάν. Κασκαμπόπουλον, κάτοικον του ιδίου Δήμου δια τον διωρισμόν του οποίου παρακαλούμεν να ενεργήση η Σ. Γραμματεία αύτη ως οίδεν, περί δε του διδακτικού καταστήματος, έως να οικοδομήσωμεν εις το ερχόμενον έτος, απεφασίσθη το όπισθεν μέρος της εκκλησίας μας το οποίον και εδιορθώθη». Με άλλο έγγραφό του (10-9-1836) ο Δήμαρχος  ζητά από τη Βασιλική Γραμματεία να στείλει τα αναγκαία βιβλία και αβάκια για ογδόντα μαθητές.

Για τη λειτουργία του σχολείου χρειαζόταν δάσκαλος, χρήματα για την αμοιβή του και ένα κατάλληλο κτίριο. Το πρώτο ζήτημα λύθηκε εύκολα, καθώς τα Βέρβενα είχαν την τύχη να διαθέτουν έναν εξαίρετο και ενθουσιώδη δάσκαλο, τον Δημ. Ι. Κασκαμπόπουλο  (Κασκαμπά), 23 ετών τότε, απόφοιτο του Διδασκαλείου. Η αμοιβή του, 50 δρχ. το μήνα, ορίστηκε να καταβάλλεται κατά το ήμισυ από το Δημόσιο και τον Δήμο της Βέρβενας. Όσο για το κτίριο οι κάτοικοι ανέλαβαν την ανέγερσή του με δική τους δαπάνη και προσωπική εργασία, στο σημείο που βρισκόταν η εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Εάν η εκκλησία ήταν ερειπωμένη ή εάν ενσωματώθηκαν στο νέο κτίριο τυχόν σωζόμενα τμήματα των τοίχων της, δεν είναι βέβαιο, αφού η τοιχοδομία φαίνεται ομοιόμορφη και ανήκει στην εποχή ίδρυσης του σχολείου.

Οι εργασίες εξελίχθηκαν με καλό ρυθμό και το 1837, το όνειρο των Βερβενιωτών να προσφέρουν τη δυνατότητα μόρφωσης στα παιδιά τους πραγματοποιήθηκε, καθώς το σχολείο είχε ήδη αποπερατωθεί και λειτούργησε. Σύμφωνα με τα σχολικά μαθητολόγια, το 1839 φοιτούσαν σε αυτό περισσότεροι από 32 μαθητές. Σε έγγραφό του  προς την Β. Διοίκηση Μαντινείας στις 10-11-1839, σχετικά με τις εξαμηνιαίες εξετάσεις που διεξήχθησαν στις 5 Νοεμβρίου, ο δάσκαλος σημειώνει ότι «Οι εξετασθέντες εις την ανάγνωσιν, γραφήν, αριθμητικήν, κατήχησιν, ιεράν ιστορίαν, γεωγραφίαν, ελλ. ιστορίαν και μουσικήν, ευδοκίμησαν κατά το μάλλον ή ήττον δείξαντες τρανώτατα δείγματα προόδου εις ολίγον διάστημα της σπουδής των, μολονότι υπάρχουν πολλαί ελλείψεις του αναγκαιούντος υλικού και άλλων διδακτικών μέσων».

Παρά την αρχικά επιτυχή έκβαση της ίδρυσης και λειτουργίας του σχολείου, μέσα στα ταραγμένα χρόνια των προσπαθειών συγκρότησης του Ελληνικού Κράτους, η κρατική επιμέλεια ήταν ελλιπής και οι αυθαιρεσίες των τοπικών αρχόντων εις βάρος των χωρικών έδιναν και έπαιρναν. Το 1841 το σχολείο της Βέρβενας αντιμετώπισε σοβαρό πρόβλημα, καθώς ο τότε Δήμαρχος Ν. Παπαθανασίου (Μαρλαγκούζος) δεν απέδιδε στο δάσκαλο τους μισθούς του, παρακρατώντας του αποδοχές δύο ετών.  Τελικά ο Δήμαρχος αναγκάστηκε να συμμορφωθεί, όταν ο δάσκαλος, απελπισμένος από την αδιαφορία του τότε εκτάκτου επιτρόπου Μαντινείας (Νομάρχη), απευθύνθηκε με επιστολή του στις 22-8-1941, στον βασιλιά Όθωνα.

Το 1849 στο σχολείο της Βέρβενας φοιτούσαν πάνω από 90 μαθητές μεταξύ των οποίων 5 κορίτσια. Με τα χρόνια ο αριθμός των μαθητών όλο και αυξανόταν, φτάνοντας στη δεκαετία του 1880 τους 200. Η Βέρβενα την εποχή αυτή, είχε πάνω από 1600 κατοίκους. Ο δάσκαλος Δ. Κασκαμπόπουλος, έχοντας πια αλλάξει το όνομά του σε Φιλάρετος, είχει γίνει εν τω μεταξύ και ιερέας του χωριού και εξακολουθούσε να διδάσκει μέχρι τα βαθειά του γεράματα. Και ένας άλλος Βερβενιώτης δάσκαλος, ο Κλεομένης Σουραπάς δίδαξε το 1842 στο σχολείο της Βέρβενας.

Με την τόση αύξηση του αριθμού των παιδιών, ήταν επόμενο να δημιουργηθεί έλλειψη χώρου στο σχολείο. Και πάλι οι κάτοικοι προσέφεραν τα απαραίτητα χρήματα και εργασία για την επέκταση του κτιρίου με την προσθήκη μιας ακόμη αίθουσας. Όμως η ανάπτυξη του χωριού δεν σταματάει, οι μαθητές αυξάνονται και συνωστίζονται στις δύο αίθουσες. Έτσι, ανάμεσα στο 1902 και το 1908, με δαπάνη του Κληροδοτήματος Συγγρού και του Δημοσίου, πραγματοποιείται η ανέγερση του νέου σχολείου της Βέρβενας στην περιοχή της Καμάρας, όπου υπήρχε αρκετός ελεύθερος χώρος για το μεγάλο κτίριο και την αυλή του. Το νέο σχολείο λειτούργησε ως τριθέσιο αρρένων, αλλά οι ανάγκες δεν επέτρεψαν την κατάργηση της χρήσης του παλαιού, το οποίο στο εξής λειτούργησε ως διθέσιο σχολείο θηλέων και λέγεται πια Κάτω Σχολείο.

Ο Βερβενιώτης δάσκαλος Αλέξανδρος Κορομβόκης δίδαξε για μεγάλο χρονικό διάστημα στο νέο σχολείο (1906-1946), όπως και ο δάσκαλος Γούνης από τα Πηγαδάκια, που ως γαμπρός του Κρητικού εγκαταστάθηκε στη Βέρβενα. Πολλοί είναι οι δάσκαλοι Βερβενιώτες και μη που δίδαξαν σ’ αυτό το σχολείο, δίνοντας τα πρώτα εφόδια στα παιδιά του χωριού, αρκετά από τα οποία διακρίθηκαν στα γράμματα και συνέχισαν τις σπουδές τους.

Η εποχική μετακίνηση των κατοίκων από τα Βέρβενα προς τα χειμαδιά, στο Γιαλό, στα παράλια δηλαδή της Κυνουρίας, από τα Κούτρουφα μέχρι το Ξηροπήγαδο και το Κιβέρι, τους Μύλους και το Σκαφιδάκι της Αργολίδας, που με την αλλαγή της οικονομικής τους βάσης των κατοίκων από την κτηνοτροφία στη γεωργία, από το 1911 και μετά όλο και παρατεινόταν, φτάνοντας τις τελευταίες δεκαετίες σε μόνιμη εγκατάστασή τους στον ευρύτατο αυτό παράλιο χώρο, οδήγησε στην διακοπή της λειτουργίας του σχολείου στη Βέρβενα. Μένουν ωστόσο στο χωριό σε άριστη κατάσταση τα δύο σχολικά κτίρια, να διαιωνίζουν τις μέρες ακμής του χωριού και τους αγώνες των Βερβενιωτών για προκοπή.

 

Παναγιώτης Β. Φάκλαρης

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

 

(To κείμενo, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Κυνουρία το 2009. Νομίζω ότι ενδιαφέρει το Vervena.Net. Επισυνάπτω και φωτο του σχολείου από το αρχείο μου.  Ευχαριστώ, Πάνος Φάκλαρης )