“Προτομή του Γέρου του Μοριά στο Μεγάλο Βράχο” * Γ.Καπράνος
14 Μαρτίου, 2011
“Κοινός Εορτασμός Αγώνα 1821” * Ιδρυμα Αγγελικής & Λεωνίδα Ζαφείρη
24 Μαρτίου, 2011«Η συγκρουση των κοινωνικων ομαδων στα Βέρβενα Αρκαδιας,στο ξεκινημα της επαναστασης του 1821»
του Γιώργου Καπράνου
1.Εισαγωγή:
Τιμάμε και φέτος τη μεγάλη εθνική επέτειο, για να αντλήσουμε πλούσια διδάγματα πατριωτισμού ,αυτοθυσίας και υψηλοφροσύνης. Ένας μικρός λαός, πήρε για άλλη μια φορά τη γενναία απόφαση ή να ζήσει ελεύθερος ή να πεθάνει.
Πάλεψε με ένα δυνάστη ασύγκριτα ισχυρότερο και με τη βοήθεια και την συμπαράσταση της προοδευτικής ανθρωπότητας, νίκησε.
Ο πάντα μεγαλόψυχος Κολοκοτρώνης στην ομιλία του στην Πνύκα, είπε μεταξύ άλλων:
«Όταν αποφασίσαμε να κάμουμε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε, ούτε πόσοι είμεθα, ούτε πως δεν έχουμε άρματα, ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις, ούτε κανένας φρόνιμος μας είπε; «πού πάτε εδώ να πολεμήσετε με τα σιταροκάραβα βατσέλια». Αλλά, ως μια βροχή, έπεσε εις όλους μας η επιθυμία της Ελευθερίας μας και όλοι και οι κληρικοί και οι προεστοί και οι καπεταναίοι και οι πεπαιδευμένοι και οι έμποροι, μικροί και μεγάλοι, όλοι εσυμφωνήσαμε εις αυτόν το σκοπό και εκάμαμε την επανάσταση».
Ήταν έτσι όμως τα πράγματα;
Πέρασαν 190 χρόνια από την έναρξη της ελληνικής απελευθερωτικής επανάστασης. Καιρός είναι να δούμε τα πράγματα πιο ψύχραιμα και πάνω απ΄ όλα με τη δύναμη της λογικής και της επιστήμης ,ώστε να πετάξουμε τα περιττά και να κρατήσουμε τα ουσιώδη ,δηλαδή την αλήθεια. Έτσι θα απαλλάξουμε την τοπική Ιστορία και κατ΄ επέκταση και την εθνική από μύθους ή ανακρίβειες ή παραποιήσεις που δεν χρειάζονται.
Η αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας είναι μια δύσκολη υπόθεση. Όσο όμως πλαταίνει ο κύκλος των ερευνητών και βαθαίνει ο ουσιαστικός διάλογος ,τόσο καλύτερα για την αλήθεια. Σ΄ αυτή την επικαιρική και σύντομη παρουσίαση θα δούμε τη διαμάχη των κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων στα χρόνια της επανάστασης του ΄21 και την πρώτη σύγκρουση στα Βέρβενα Αρκαδίας.
2.Κοινωνικές τάξεις και κοινωνική σύγκρουση.
Πολλοί υποστηρίζουν πως η ιστορία που γράφεται με το μελάνι των ιστορικών, έρχεται σε αντίθεση με την ιστορία που γράφεται με το αίμα των αγωνιστών στο πεδίο της μάχης.
Αυτό βέβαια συμβαίνει κατά κανόνα στις κοινωνίες με αντίπαλες κοινωνικές τάξεις.
Και γεννιέται το ερώτημα : «Υπήρχαν κοινωνικές τάξεις στην υπόδουλη Ελλάδα πριν και κατά τα χρόνια της επανάστασης, ώστε να μπορούμε να μιλάμε για κοινωνική σύγκρουση;»
Βεβαίως και υπήρχαν κοινωνικές τάξεις. Από τη μια ο απλός πάμφτωχος και αγράμματος λαός μαζί με τον κατώτερος κλήρο και από την άλλη οι κοτζαμπάσηδες( κοτζαμπάσης: αρχηγός μιας κοινότητας, προεστός, άρχοντας, προύχοντας, άνθρωπος που φέρεται με αυταρχικότητα και αυθαιρεσία) μαζί με τον ανώτερο κλήρο.
2α. Ο απλός λαός-κατώτερος κλήρος.
Εκείνα τα χρόνια το 70% του ελληνικού πληθυσμού είχε καταφύγει στις ορεινές περιοχές για ασφάλεια. Η γεωργία και η κτηνοτροφία έδινε το περισσότερο εισόδημα. Οι Έλληνες του βουνού μπορούμε να πούμε πως έφεραν την αγροτική και την κτηνοτροφική ανάπτυξη και την βιοτεχνική άνθηση, σε αντίθεση με τον κόσμο των νησιών που γέννησε την ναυτιλία και το εμπόριο.
Αυτός ο λαϊκός φτωχός και απελπισμένος κόσμος θα ακούσει τις επαναστατικές ιδέες της Γαλλικής επανάστασης: «μας άνοιξε τα μάτια, την αισθάνθηκα ωσάν την σάλπιγγα της Αποκάλυψης, αγγέλλουσα όπου τυραννία η ώρα της Ελευθερίας έφτασε» θα πει ο Γέρος του Μοριά.
Αυτές οι ιδέες έφεραν την προσδοκία μιας ριζικής αλλαγής. Σαν «Πάσχα των Ελλήνων »το έβλεπαν στην αρχή και όχι ως επανάσταση.
Μέσα από αυτό τον λαό αναδείχτηκαν μεγάλες προσωπικότητες, όπως οι Κολοκοτρωναίοι, ο Καραϊσκάκης, ο Οδ. Ανδρούτσος, ο Μάρκος Μπότσαρης, ο Νικηταράς και τόσοι άλλοι γνωστοί και άγνωστοι πρωτεργάτες και πρωτοπόροι του ξεσηκωμού του έθνους.
Οι βιοτέχνες ήταν αυτοί που είδαν τα πράγματα διαφορετικά. Αυτοί διαμόρφωσαν τη λαϊκή ιδεολογία με κέντρο τον άνθρωπο. Από πολύ νωρίς διψούν για απελευθέρωση. Κινούνται εναντίων κάθε καταπίεσης και στόχο έχουν να ανασχηματίσουν την κοινωνία πάνω σε μια αυτόνομη από εξωτερικούς και εσωτερικούς δυνάστες «μαγεμένοι » από τα επαναστατικά κηρύγματα της γαλλικής επανάστασης.
Ο κατώτερος κλήρος ήταν στενά δεμένος με το λαό ,γιατί ζωντανό κομμάτι του ήταν. Ένιωθε τους παλμούς και τους πόθους του. Από τα σπλάχνα αυτού του κλήρου βγήκαν εκρηκτικές φυσιογνωμίες, με ελαττώματα αλλά και προτερήματα, όπως ο Παπαφλέσσας, ο Αθανάσιος Διάκος, ο Αναγνωσταράς ,ο Βρεσθένης Θεοδώρητος κ.ά.
2β.Οι κοτζαμπάσηδες-ανώτερος κλήρος.
Η τάξη των κοτζαμπάσηδων ως σύνολο ,έπαιξε ρόλο ανάσχεσης των δυνάμεων της επανάστασης. Οι θέσεις που έπαιρνε σε θέματα κοινωνικά άκρως αντιδραστικές. Κυρίως στην πραγματοποίηση των προεπαναστατικών κινημάτων ,αλλά και των κινήσεων για την μεγάλη επανάσταση, ο ρόλος της είναι σκοτεινός.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ,πως λίγο πριν την επανάσταση κατείχαν το 1/3 της καλλιεργούμενης γης ,και εκμεταλλεύτηκαν τον απλό υπόδουλο ελληνικό λαό όπως ακριβώς και οι Τούρκοι και σε μερικές περιπτώσεις χειρότερα. Συνδέονταν, το κυριότερο ,και με τις λειτουργίες του Οθωμανικού κράτους(φοροεισπράκτορες ).
Οι Κοτζαμπάσηδες έτρεμαν κάθε επαναστατική δράση. Το ξύπνημα του λαού. Το ένιωθαν σαν απειλή για τα προνόμιά τους. Γι αυτό, στις αρχές του 19ου αιώνα μεθοδεύουν την εξόντωση των κλεφτών και των ισχυρών καπεταναίων. Όλοι γνωρίζουμε την τύχη του καπετάνιου Ζαχαριά του Μπαρμπιτσιώτη και του Πρωτοπαλίκαρού του Βερβενιώτη Θανάση Καράμπελα και τόσων άλλων παλικαριών..
Γι αυτό σαμπόταραν τη Φιλική Εταιρεία στην αρχή και την ένοπλη εξέγερση αργότερα.
Πάντα επεδίωκαν ένα καθεστώς «αυτονομίας», στηριγμένο στην Τούρκικη δύναμη και κυριαρχία.
Υπήρξαν και εξαιρέσεις. Εδώ πρέπει να αναφέρουμε κυρίως τον άρχοντα του Μοριά Κ. Κρεβατά που μαζί με άλλους τάχθηκαν με το μέρος του Κολοκοτρώνη και που ονομάσθηκαν «φωτισμένοι κοτζαμπάσηδες ».
Μαζί με τους κοτζαμπάσηδες συντάχθηκε και ο ανώτερος κλήρος. Και οι δυο μαζί κατείχαν μεγάλες εκτάσεις γης συνεργάζονταν και εκμεταλλεύονταν τους ραγιάδες.
Με αυτά τα λίγα που αναφέραμε και με δεδομένο πως ο στόχος του Ελληνικού λαού ήταν η επανάσταση ,το διώξιμο του κατακτητή και η εθνική ανεξαρτησία ,γίνεται φανερό πως οι τάξεις και τα δρώμενα της Ελληνικής κοινωνίας δεν είχαν ομοιόμορφη στάση απέναντι στο εθνικό χρέος.
Ο καθένας είχε την ταχτική του, που ήταν συνάρτηση των συμφερόντων της τάξης του και των προσωπικών του προσανατολισμών και βλέψεων.
Έχουμε λοιπόν διαπάλη μεταξύ συμφερόντων διαφορετικών τάξεων και όχι όπως προσπαθούν να το παρουσιάσουν αρκετοί ως διαμάχη «πολιτικών και στρατιωτικών».
3.Η ΠΡΩΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΗΣ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
ΒΕΡΒΕΝΑ, 21 ΙΟΥΝΙΟΥ 1821.
Στον πρώτο χρόνο της επανάστασης, χάρη στις συντονισμένες προσπάθειες της Φιλικής Εταιρείας και του λαού, απελευθερώθηκε η Πελοπόννησος, ένα μέρος της Ρούμελης και τα νησιά. Οι κοτζαμπάσηδες κρατούν αρνητική στάση.
Στόχος τους η ματαίωση της επανάστασης.
Η πίεση των γεγονότων όμως τους αναγκάζει να προσχωρήσουν, με σκοπό να την ελέγξουν και να σφετερισθούν τις κατακτήσεις της και αν μπορέσουν να δώσουν την κατεύθυνση που να εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους.
ü H αρχική τους σκέψη μετά την απελευθέρωση της Πελοποννήσου, ήταν να αφαιρέσουν τα όπλα από τους κλεφτοκαπεταναίους, να τους υποτάξουν, να τους εξοντώσουν(Οικονόμου, Καρατζά, Οδ. Ανδρούτσο) ή να τους εξαγοράσουν.
ü Το δεύτερο βήμα ήταν η συγκρότηση στις Καλτετζές της «Πελοποννησιακής Γερουσίας » από τους εξέχοντες κοτζαμπάσηδες.
· 20 Μαρτίου 1821:οργανόνεται το πρώτο ελληνικό στρατόπεδο στα Βέρβενα .
· 30 Μαρτίου 1821:Η επανάσταση φουντώνει και στην Κυνουρία.
· 18 Μαΐου 1821:Οι Τούρκοι επιτίθενται ταυτόχρονα στα Δολιανά, Δραγούνι, Βέρβενα. Η επίθεση αποτυγχάνει.
· 20 Ιουνίου 1821: Απόβαση του Δημητρίου Υψηλάντη στο Άστρος.
· 21 Ιουνίου 1821: Υποδοχή του από τα στρατεύματα στα Βέρβενα. Εγκατάστασή του και ανάληψη της εξουσίας.
Αμέσως φάνηκαν ξεκάθαρα οι δύο παρατάξεις με πολιτικό υπόβαθρο.
Από τη μια, οι Κοτζαμπάσηδες και από την άλλη οι Κλεφτοκαπεταναίοι, οι Φιλικοί και ο λαός.
Οι κοτζαμπάσηδες και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ζητούσαν τη διατήρηση της «Γερουσίας »(ολιγαρχικό σύστημα μπορούμε να το ονομάσουμε) .
ο Υψηλάντης ,πρότεινε την κατάργηση του συστήματος των Καλτετζών και την ανάδειξη Εθνικής Βουλής, η οποία θα είχε όλες τις εξουσίες(πολιτικές και στρατιωτικές).
Οι Κοτζαμπάσηδες αρνούνται, ο Υψηλάντης απειλεί πως θα αναχωρήσει και ο λαός και τα παλικάρια στασιάζουν.
Η πρώτη κοινωνική –πολιτική σύγκρουση στη νεότερη Ελλάδα είναι γεγονός και αφορούσε τη μορφή του πολιτεύματος.
Με συνθήματα όπως: «Θέλουμε σύστημα»(σύνταγμα), «θάνατος στους Τουρκολάτρες »,
στρέφονται απειλητικά προς τους Κοτζαμπάσηδες, που είναι κλεισμένοι στον πύργο του Αδραχτά και συνεδριάζουν. Η παρέμβαση του Κολοκοτρώνη, καταλυτική. Το κύρος του κατευνάζει τα οργισμένα πλήθη. Οι Κοτζαμπάσηδες συμβιβάζονται για να γλιτώσουν και να κερδίσουν χρόνο.
Η σύγκρουση επαναλαμβάνεται λίγο αργότερα στη Ζαράχωβα ή Ζαράκοβα. Οι μαχητές πάλι ξεσηκώνονται. Και πάλι συμβιβασμός.
Η σύγκρουση στα Βέρβενα και στη Ζαράχωβα φανέρωσε ξεκάθαρα την ύπαρξη των κοινωνικοπολιτικών τάξεων και τις επιδιώξεις τους. Φανέρωσε ακόμη όμως και την αδυναμία της Φιλικής Εταιρείας να επιβάλει τις απόψεις της, αν και είχε μαζί της το λαό, τους μεγαλύτερους κλεφτοκαπεταναίους και την εξουσιοδότηση της «Μεγάλης Αρχής ».
Με τον ερχομό δε του Αλ. Μαυροκορδάτου τα πράγματα έγιναν χειρότερα. Η κατάσταση οξύνεται και αρχίζουν οι ραδιουργίες εναντίων των Φιλικών. Συναντά τους μεγάλους Κοτζαμπάσηδες και τους Μεγαλοκαραβοκυραίους και βάζει τα θεμέλια της πολιτικής τους συμμαχίας με στόχο την εξουσία.
Η άλωση της Τριπολιτσάς (23 Σεπτεμβρίου 1821),ανέβασε το ηθικό των αγωνιστών και μεγάλωσε το κύρος του Γέρου του Μοριά. Η διαμάχη φουντώνει.
Η επανάσταση μέσα από αυτή τη διάταξη των κοινωνικών παρατάξεων θα μπει σε δύσκολους δρόμους. Γεννήθηκαν δυο εμφύλιοι πόλεμοι που έφεραν μεγάλες συμφορές και πολλές φορές η επανάσταση και η απελευθέρωση κρεμάστηκε από μια κλωστή.
4.Επίλογος
Μέσα από το αίμα και τις θυσίες χιλιάδων ηρώων και μαρτύρων ,αλλά και την εξωτερική βοήθεια(με το αζημίωτο βέβαια…)γεννήθηκε το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος.
Και αυτές τις δύσκολες ώρες που περνά και πάλι το ελληνικό Έθνος, οι Έλληνες έχουν ανάγκη την ΑΛΗΘΕΙΑ-όποια κι αν είναι- και τα σοφά λόγια του Μεγάλου Μακρυγιάννη:
«Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί, και σοφοί και αμαθείς και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι. Όσοι αγωνιστήκαμεν, αναλόγως ο καθείς, έχομεν να ζήσωμεν εδώ. Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί, να την φυλάμεν κι όλοι μαζί.
Και να μην λέγει ούτε ο δυνατός «εγώ», ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε πότε να λέγη ο καθείς «εγώ»; Όταν αγωνιστή μόνος του και φκιάση ή χαλάση, να λέγη «εγώ». Όταν όμως αγωνίζωνται πολλοί και φκιάνουν, τότε να λέη «εμείς». Είμαστε εις το «εμείς» και όχι εις το «εγώ». Και εις το εξής να μάθωμεν γνώση, αν θέλωμεν να φκιάσωμεν χωριόν, να ζήσωμεν όλοι μαζί».(απόσπασμα από λόγο του) .
Βέρβενα ,21 Μαρτίου 2011
